Gdy liczą się sekundy: Jaka odpowiedzialność karna za nieudzielenie pomocy poszkodowanemu?

W sytuacjach zagrożenia życia, takich jak wypadki drogowe czy kolizje, każda sekunda ma znaczenie. Obowiązek udzielenia pomocy nie wynika jedynie z zasad moralnych – jest także ściśle uregulowany prawnie. Polskie prawo jasno określa, że brak reakcji wobec osoby znajdującej się w stanie zagrożenia zdrowia lub życia może skutkować poważnymi konsekwencjami, w tym odpowiedzialnością karną.

Obowiązek pomocy – co mówi prawo?

Zgodnie z art. 162 §1 Kodeksu karnego, kto nie udziela pomocy osobie znajdującej się w bezpośrednim niebezpieczeństwie utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Co istotne, nie chodzi tu wyłącznie o ofiary wypadków komunikacyjnych, ale o każdą sytuację, w której dana osoba potrzebuje natychmiastowej pomocy, np. w wyniku zawału, udaru, czy utonięcia.

Wyjątki – kiedy nie musisz udzielać pomocy?

Prawo przewiduje wyjątki od tego obowiązku. Nie podlega karze osoba, która nie udzieliła pomocy, jeżeli wiązałoby się to z narażeniem jej własnego życia lub zdrowia, lub gdy pomoc mogła być udzielona wyłącznie przez osoby do tego powołane (np. lekarzy przy zabiegach specjalistycznych). Oznacza to, że nie musimy np. samodzielnie wyciągać poszkodowanego z płonącego auta, jeśli istnieje ryzyko eksplozji – ale mamy obowiązek powiadomić odpowiednie służby i zrobić, co w naszej mocy w bezpieczny sposób.

Bierna postawa – kiedy można mówić o przestępstwie?

O przestępstwie nieudzielenia pomocy mówimy, gdy ktoś – mimo że mógł to zrobić bez ryzyka dla siebie – nie podejmuje żadnych działań. W praktyce oznacza to choćby zignorowanie leżącego na drodze rannego człowieka, niepodjęcie próby wezwania pomocy, czy też odjechanie z miejsca zdarzenia bez reakcji.

Warto dodać, że osoby prowadzące pojazdy mają dodatkowy obowiązek wynikający z ustawy Prawo o ruchu drogowym – art. 44 tej ustawy nakłada na kierowcę uczestniczącego w wypadku obowiązek udzielenia niezbędnej pomocy poszkodowanym oraz wezwania służb ratunkowych.

Konsekwencje karne i cywilne

Poza karą pozbawienia wolności do lat 3, sąd może orzec dodatkowe środki karne – jak zakaz prowadzenia pojazdów lub obowiązek naprawienia szkody. W przypadkach szczególnie bulwersujących społecznie, oskarżony może także zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej, np. poprzez konieczność wypłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia.

Rola świadków zdarzenia

Nie tylko uczestnik wypadku ponosi odpowiedzialność. Jeśli jesteś świadkiem zdarzenia i zauważysz, że ktoś potrzebuje pomocy, również masz obowiązek zareagować. Obecnie polskie prawo nie różnicuje odpowiedzialności pod względem tego, czy jesteśmy uczestnikami czy tylko obserwatorami – liczy się realna możliwość udzielenia pomocy.

Pomoc bez wiedzy medycznej – co możesz zrobić?

Częstą obawą jest brak wiedzy medycznej. Tymczasem w wielu sytuacjach wystarczy prosta reakcja: wezwanie pogotowia, zabezpieczenie miejsca zdarzenia, udzielenie wsparcia psychicznego poszkodowanemu. Prawo nie wymaga od nas fachowej interwencji – wystarczy, że zrobimy to, co możemy, by nie pogarszać sytuacji.

Warto przypomnieć, że ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym (art. 5) chroni osoby udzielające pierwszej pomocy przed odpowiedzialnością cywilną – o ile działają w dobrej wierze. Oznacza to, że nie musimy bać się roszczeń, jeśli nasze działania będą zgodne z zasadami zdrowego rozsądku.

Społeczna odpowiedzialność

Z punktu widzenia etyki społecznej, obojętność na ludzkie cierpienie to nie tylko uchybienie moralne, ale też cichy przyczynek do tragedii. Liczne przypadki z ostatnich lat – m.in. nagrania, na których przechodnie ignorują osobę nieprzytomną na chodniku – budzą uzasadniony sprzeciw społeczny. Pamiętajmy: każdy z nas może kiedyś znaleźć się po drugiej stronie.

Źródła na podstawie których powstał powyższy artykuł:

• Kodeks karny – art. 162
• Ustawa Prawo o ruchu drogowym – art. 44
• Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym – art. 5
• Orzecznictwo Sądu Najwyższego (m.in. wyrok z dnia 27.01.2006, sygn. akt IV KK 378/05)
• Portal Rządowy: gov.pl, sekcja bezpieczeństwa w ruchu drogowym
• Materiały edukacyjne PCK i Fundacji Prometeusz

Źródła zdjęcia: JamesRein